São Tomé en Príncipe ligt voor de westkust van Afrika en is een plaats van stille mysterie: weelderig, vulkanisch en rijk aan biodiversiteit. Ooit was het een onbewoond eiland, maar nu is het een verborgen juweel in de cacaowereld: waar traditie, natuur en mogelijkheden elkaar ontmoeten. Wij noemen het "het chocolade-eiland met onaangesproken potentieel".
Hier lees je hoe het verhaal van São Tomé zich ontvouwt en waarom het belangrijk is voor de toekomst van fijne cacao
1. Een land geboren uit vuur, vruchtbaarheid en bossen
De oorsprong van São Tomé ligt in vulkanen diep onder de Atlantische Oceaan. In de loop van miljoenen jaren zijn bodem, regen en eilandecologie samengekomen om een van de vruchtbaarste gronden ter wereld te produceren.
Hoewel het eiland slechts 850 km² groot is, herbergt het een verbazingwekkend aantal soorten die nergens anders op aarde voorkomen. De weelderige regenwouden, nevelwouden en vulkanische hooglanden maken het tot een heiligdom van leven.
Het is juist deze rijkdom, mineraalrijke bodems, hoge vochtigheid, dichte schaduw en een lange traditie van bosbouw, die São Tomé een natuurlijke voorsprong geeft voor het verbouwen van cacao in agroforestrysystemen.
2. Cacao van nature: boerderijen in de schaduw van biodiversiteit
Op São Tomé staat cacao niet op zichzelf. De boomgaarden zijn vaak verweven met bananen-, koffie-, broodfruit-, jackfruit-, vanille-, kokos- en inheemse bomen.
Dit mozaïek is niet alleen mooi, het is ook functioneel. De biodiverse omgeving helpt microklimaten te stabiliseren, ongedierte te weerstaan en de smaakcomplexiteit van de cacao te verbeteren.
Er is nog een voordeel: de keten na de oogst is meer gecentraliseerd dan bij veel Afrikaanse origines. Fermentatie vindt vaak plaats in centrale faciliteiten, waardoor er een betere consistentie en kwaliteitscontrole is tussen de opbrengsten van de boeren.
Er zijn echter ook uitdagingen. De bijna het hele jaar door vallende regen op het eiland maakt het drogen van cacao lastig. Een hoge luchtvochtigheid kan de droogtijd belemmeren en zelfs kleine onderbrekingen, een gescheurd deksel, extra regen, kunnen de kleur of het vochtgehalte van de bonen veranderen.
Kleur vertelt echter niet altijd het volledige verhaal: twee partijen die op dezelfde manier zijn verwerkt, maar gedurende verschillende perioden zijn gefermenteerd, kunnen er anders uitzien, maar dezelfde smaak hebben.
3. Een erfenis door cacao
Cacao is niet toevallig op São Tomé ontstaan. Aan het begin van de 19e eeuw, toen ziektes de Braziliaanse cacaoplantages teisterden, brachten de Portugezen zaailingen naar de eilanden. Aan het eind van de 19e eeuw was São Tomé een van de grootste cacao-exporteurs ter wereld.
De plantages, roças genaamd, waren uitgestrekte landgoederen, hele ecosystemen met woningen, verwerkingshuizen, scholen en zelfs smalspoorlijnen om de bonen te verplaatsen. Helaas was het plantagesysteem gebaseerd op dwangarbeid en uitbuiting. Zelfs na de formele afschaffing ging oneerlijke arbeid door tot ver in de 20e eeuw.
Na de onafhankelijkheid in 1975 stortte de cacaoproductie van São Tomé in. Percelen werden versnipperd, expertise vertrok en het plantagemodel viel uit elkaar. Vandaag de dag liggen veel roças in puin of hebben een andere bestemming gekregen. Toch blijft cacao centraal staan. De cacao wordt nu grotendeels verbouwd door kleine boeren in achtertuinbossen en is nog steeds goed voor meer dan de helft van de landbouwexport.
In veel gemeenschappen is cacao meer dan een inkomen, het is een identiteit.
4. Uit de wortels herrezen, coöperaties en innovatie
Heropleving is aan de gang en coöperaties staan daarbij centraal.
Een uitschieter is CECAQ-11, opgericht in 2008. Wat begon met 221 boeren verdeeld over 11 verenigingen is uitgegroeid tot meer dan 1.178 producenten verdeeld over 21 coöperaties. Meer dan 40% van de leden zijn vrouwen. Ze beheren bijna 2.000 hectare cacao.
In 2025 wil CECAQ-11 zijn eigen microchocoladelab lanceren. Hun doel? De waarde stroomafwaarts brengen, de kwaliteitscontrole verbeteren en boeren de vruchten van hun eigen arbeid laten proeven.
Een andere speler is MLM (Matô Muío/Matô Sonhôto), een particulier initiatief dat infrastructuur na de oogst opbouwt in voorheen verwaarloosde verwerkingsfaciliteiten. MLM ondersteunt ongeveer 200 kleine boeren en richt zich op traceerbaarheid, kwaliteit en moderne praktijken.
Hun upstream-monsters zijn veelbelovend: partijen bonen met een fruitig profiel, zuurgraad en verbeterde consistentie.
5. Uitdagingen en kansen, wat is er nodig?
De renaissance van São Tomé is niet gegarandeerd. Belangrijke hindernissen zijn onder andere:
- Weers- en droogbeperkingen: overvloedige regen, wisselende luchtvochtigheid en een beperkte drooginfrastructuur maken een consistente productie een gok.
- Toegang tot financiering, training en capaciteitsopbouw: om kleine boeren te helpen aan de normen voor kwaliteit, traceerbaarheid en naleving te voldoen, zijn investeringen nodig.
- Arbeids- en demografische verschuivingen: veel jongeren verlaten de eilanden voor een opleiding of werk in het buitenland, waardoor de lokale capaciteit verzwakt.
- Markttoegang en risico's: om wereldwijd te kunnen concurreren, moet de cacao van São Tomé zijn uniekheid, kwaliteit en duurzaamheid bewijzen, terwijl het moet zien om te gaan met de toenemende druk van regelgeving (e.g. EU ontbossingsregels, biologische normen).
Maar waar uitdagingen zijn, zijn ook kansen. São Tomé biedt:
- Een van nature "standaard biologisch" profiel door een laag gebruik van chemicaliën en beboste systemen
- Een kenmerkend terroir, geworteld in vulkanische bodems en microklimaten op het eiland
- Een groeiend gevoel onder boeren om de chocoladeproductie te begrijpen,
- Een verhaal van wederopstanding, een plek die ooit centraal stond in de geschiedenis van cacao en die nu werkt aan het terugwinnen van een nieuwe, rechtvaardige erfenis
6. Proef de toekomst: van boon tot chocolade
Door boerderij en reep met elkaar te verbinden, illustreert de cacaoreis van São Tomé wat er in het verschiet ligt voor herkomstregio's wereldwijd op een veranderende chocoladekaart. De eilanden zijn niet alleen een overblijfsel uit het verleden van cacao, ze kunnen ook de toekomst zijn, mits ze worden gekoesterd met creativiteit, eerlijkheid en visie.
Dus als je ooit de kans krijgt om Cantagalo Organic van CECAQ-11 of een reep gemaakt van MLM's bonen te proeven, weet dan dat er meer in zit dan smaak: het bevat het verhaal van een vulkanisch eiland dat ontwaakt uit de schaduw en ernaar streeft om potentieel om te zetten in uitmuntendheid.
De oorsprong van São Tomé ligt in vulkanen diep onder de Atlantische Oceaan. In de loop van miljoenen jaren zijn bodem, regen en eilandecologie samengekomen om een van de vruchtbaarste gronden ter wereld te produceren.
Hoewel het eiland slechts 850 km² groot is, herbergt het een verbazingwekkend aantal soorten die nergens anders op aarde voorkomen. De weelderige regenwouden, nevelwouden en vulkanische hooglanden maken het tot een heiligdom van leven.
Het is juist deze rijkdom, mineraalrijke bodems, hoge vochtigheid, dichte schaduw en een lange traditie van bosbouw, die São Tomé een natuurlijke voorsprong geeft voor het verbouwen van cacao in agroforestrysystemen.
2. Cacao van nature: boerderijen in de schaduw van biodiversiteit
Op São Tomé staat cacao niet op zichzelf. De boomgaarden zijn vaak verweven met bananen-, koffie-, broodfruit-, jackfruit-, vanille-, kokos- en inheemse bomen.
Dit mozaïek is niet alleen mooi, het is ook functioneel. De biodiverse omgeving helpt microklimaten te stabiliseren, ongedierte te weerstaan en de smaakcomplexiteit van de cacao te verbeteren.
Er is nog een voordeel: de keten na de oogst is meer gecentraliseerd dan bij veel Afrikaanse origines. Fermentatie vindt vaak plaats in centrale faciliteiten, waardoor er een betere consistentie en kwaliteitscontrole is tussen de opbrengsten van de boeren.
Er zijn echter ook uitdagingen. De bijna het hele jaar door vallende regen op het eiland maakt het drogen van cacao lastig. Een hoge luchtvochtigheid kan de droogtijd belemmeren en zelfs kleine onderbrekingen, een gescheurd deksel, extra regen, kunnen de kleur of het vochtgehalte van de bonen veranderen.
Kleur vertelt echter niet altijd het volledige verhaal: twee partijen die op dezelfde manier zijn verwerkt, maar gedurende verschillende perioden zijn gefermenteerd, kunnen er anders uitzien, maar dezelfde smaak hebben.
3. Een erfenis door cacao
Cacao is niet toevallig op São Tomé ontstaan. Aan het begin van de 19e eeuw, toen ziektes de Braziliaanse cacaoplantages teisterden, brachten de Portugezen zaailingen naar de eilanden. Aan het eind van de 19e eeuw was São Tomé een van de grootste cacao-exporteurs ter wereld.
De plantages, roças genaamd, waren uitgestrekte landgoederen, hele ecosystemen met woningen, verwerkingshuizen, scholen en zelfs smalspoorlijnen om de bonen te verplaatsen. Helaas was het plantagesysteem gebaseerd op dwangarbeid en uitbuiting. Zelfs na de formele afschaffing ging oneerlijke arbeid door tot ver in de 20e eeuw.
Na de onafhankelijkheid in 1975 stortte de cacaoproductie van São Tomé in. Percelen werden versnipperd, expertise vertrok en het plantagemodel viel uit elkaar. Vandaag de dag liggen veel roças in puin of hebben een andere bestemming gekregen. Toch blijft cacao centraal staan. De cacao wordt nu grotendeels verbouwd door kleine boeren in achtertuinbossen en is nog steeds goed voor meer dan de helft van de landbouwexport.
In veel gemeenschappen is cacao meer dan een inkomen, het is een identiteit.
4. Uit de wortels herrezen, coöperaties en innovatie
Heropleving is aan de gang en coöperaties staan daarbij centraal.
Een uitschieter is CECAQ-11, opgericht in 2008. Wat begon met 221 boeren verdeeld over 11 verenigingen is uitgegroeid tot meer dan 1.178 producenten verdeeld over 21 coöperaties. Meer dan 40% van de leden zijn vrouwen. Ze beheren bijna 2.000 hectare cacao.
In 2025 wil CECAQ-11 zijn eigen microchocoladelab lanceren. Hun doel? De waarde stroomafwaarts brengen, de kwaliteitscontrole verbeteren en boeren de vruchten van hun eigen arbeid laten proeven.
Een andere speler is MLM (Matô Muío/Matô Sonhôto), een particulier initiatief dat infrastructuur na de oogst opbouwt in voorheen verwaarloosde verwerkingsfaciliteiten. MLM ondersteunt ongeveer 200 kleine boeren en richt zich op traceerbaarheid, kwaliteit en moderne praktijken.
Hun upstream-monsters zijn veelbelovend: partijen bonen met een fruitig profiel, zuurgraad en verbeterde consistentie.
5. Uitdagingen en kansen, wat is er nodig?
De renaissance van São Tomé is niet gegarandeerd. Belangrijke hindernissen zijn onder andere:
- Weers- en droogbeperkingen: overvloedige regen, wisselende luchtvochtigheid en een beperkte drooginfrastructuur maken een consistente productie een gok.
- Toegang tot financiering, training en capaciteitsopbouw: om kleine boeren te helpen aan de normen voor kwaliteit, traceerbaarheid en naleving te voldoen, zijn investeringen nodig.
- Arbeids- en demografische verschuivingen: veel jongeren verlaten de eilanden voor een opleiding of werk in het buitenland, waardoor de lokale capaciteit verzwakt.
- Markttoegang en risico's: om wereldwijd te kunnen concurreren, moet de cacao van São Tomé zijn uniekheid, kwaliteit en duurzaamheid bewijzen, terwijl het moet zien om te gaan met de toenemende druk van regelgeving (e.g. EU ontbossingsregels, biologische normen).
Maar waar uitdagingen zijn, zijn ook kansen. São Tomé biedt:
- Een van nature "standaard biologisch" profiel door een laag gebruik van chemicaliën en beboste systemen
- Een kenmerkend terroir, geworteld in vulkanische bodems en microklimaten op het eiland
- Een groeiend gevoel onder boeren om de chocoladeproductie te begrijpen,
- Een verhaal van wederopstanding, een plek die ooit centraal stond in de geschiedenis van cacao en die nu werkt aan het terugwinnen van een nieuwe, rechtvaardige erfenis
6. Proef de toekomst: van boon tot chocolade
Door boerderij en reep met elkaar te verbinden, illustreert de cacaoreis van São Tomé wat er in het verschiet ligt voor herkomstregio's wereldwijd op een veranderende chocoladekaart. De eilanden zijn niet alleen een overblijfsel uit het verleden van cacao, ze kunnen ook de toekomst zijn, mits ze worden gekoesterd met creativiteit, eerlijkheid en visie.
Dus als je ooit de kans krijgt om Cantagalo Organic van CECAQ-11 of een reep gemaakt van MLM's bonen te proeven, weet dan dat er meer in zit dan smaak: het bevat het verhaal van een vulkanisch eiland dat ontwaakt uit de schaduw en ernaar streeft om potentieel om te zetten in uitmuntendheid.
